Przed nami Rok Jubileuszowy 500 lat Reformacji na Mazurach.
Parafia nasza planuje wiele wydarzeń w ramach tego wyjątkowego jubileuszu.
- Wydanie książki poświęconej historii piskiej parafii ewangelickiej. Monografię poświęconą naszej piskiej parafii pisze pan Ryszard W. Pawlicki – II kwartał 2025 r.
- Powstanie wystawy tablic opowiadających o najważniejszych momentach historycznych w piskiej parafii ewangelickiej. Tablice zostaną zamontowane na płocie przed piską parafią oraz w kościele ewangelickim w Wejsunach – 01.2025 r.
- Prowadzenie zajęć dla dzieci i młodzieży pt. „Reformacja na Mazurach” w ramach odwiedzin Muzeum Miniatur i Tradycji Ewangelickiej w Wejsunach.
- Koncerty Jubileuszowe – szczegóły w zakładce „koncerty„.
- Święto Parafialne oraz 15 – lecie powstania Ewangelickiego Stowarzyszenia Betel – 22.06.2025 r.
Prosimy o wsparcie druku książki o historii piskiej parafii ewangelickiej, będzie to pierwsza publikacja kompleksowo poświęcona Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Piszu oraz jej wszystkim filiałom.
Parafia Ewangelicko – Augsburska w Piszu
Pl. Daszyńskiego 12A, 12-200 Pisz
BNP Paribas
Pl 78 1600 1462 1859 6292 8000 0001
SWIFT: PPABPLPK
Tytułem: Darowizna na cele kultu religijnego – 500 Reformacji
W roku 2025 przezywamy Jubileusz 500 lat Reformacji na Mazurach. Z tej okazji powstała wystawa opisująca historię Reformacji na Mazurach ze szczególnym ujęciem Parafii Ewangelickiej w Piszu. Serdecznie zapraszamy do zapoznawania się z naszą prezentacja przygotowaną przez pana Ryszarda Wojciecha Pawlickiego. Wystawa powstała na podstawie monografii: Luteranie w Piszu. Z dziejów parafii ewangelicko-augsburskiej.
1.Początki Reformacji.
Historia piskiej parafii ewangelickiej sięga początków Reformacji, która zapoczątkowana została przez doktora teologii ks. Marcina Lutra (niem. Martin Luther) w XVI wieku. Była ona reakcją na negatywne zjawiska, które miały miejsce w katolickiej hierarchii kościelnej, ale stanowiła też opozycję do katolickiej doktryny dogmatycznej. Miała zatem na celu odnowę chrześcijaństwa. Przybicie przez Lutra 31 października 1517 r. na drzwiach kościoła zamkowego w Wittenberdze 95 tez (teza = zdanie odnoszące się do sytuacji w Kościele z propozycją zmian) miało być zaproszeniem do dyskusji na temat odnowy sytuacji w Kościele, a stało się początkiem Reformacji. Reformując Kościół za podstawę przyjął: Pismo Święte (Biblię), dwa sakramenty (komunia, chrzest), głośne czytanie Biblii, śpiewanie psalmów, służba Kościoła ludziom a nie odwrotnie, liturgię w języku narodowym, komunię pod dwiema postaciami (chleb i wino). Zanegował nieomylność papieża, sakrament spowiedzi i płatne odpusty. Zniósł też celibat. Na skutek Reformacji Mazury stały się ewangelickie zgodnie z zasadą: „Cuius regio, eius religio” (czyje panowanie, tego religia). Tym samym Prusy Książęce przekształciły się w pierwsze w świecie państwo luterańskie (ewangelickie).
2. Mazury stają się protestanckie.
Pierwsze kazania ewangelicko-luterańskie były wygłaszane w Królewcu już w 1523 r., a więc sześć lat od chwili przybicia słynnych 95 tez Lutra. Zmianę kultu religijnego z katolickiego na protestancki przeprowadzono poprzez wizytacje oddzielnie każdej parafii. Początkowo protestancki był tylko Królewiec, stolica Księstwa. Przyjęcie 25 sierpnia 1530 r. w Prusach Książęcych „Konfesji Augsburskiej” (inaczej zwanej „Wyznaniem Augsburskim”), czyli jednego z najważniejszych dokumentów luteranizmu, można uznać za zamknięcie wstępnego etapu rozwoju Reformacji. Od tytułu tego dokumentu ogłoszonego na Sejmie Rzeszy w Augsburgu (Bawaria) wzięły potem swoją nazwę Kościoły ewangelicko-augsburskie. Od 1530 r. luteranizm stał się zatem religią panującą, zaś duchowieństwo i parafie były zorganizowane według nauk Lutra. Co prawda pierwsze zwiastuny Reformacji zaczęły docierać na Mazury od 1525 r., jednakże oficjalnie parafia piska stała się luterańską w 1530 r., a formalnie nastąpiło to w 1531 r., po przeprowadzeniu wizytacji przez władze kościelne.
3. Reformacja dociera do Pisza.
Po sekularyzacji zakonu krzyżackiego kościół w Piszu, podobnie jak w innych parafiach na Mazurach, stał się świątynią ewangelicką służąc tym samym wiernym, tyle że ze stopniowo zmieniającym się porządkiem kościelnym. Parafianie nadal uczęszczali do swoich kościołów, tylko że byli już nauczani w duchu reformacyjnym. Nie można zatem mówić o przejęciu lub zaborze kościoła, lecz kontynuacji życia parafii w warunkach nowej formy konfesyjnej. Duchowni ewangeliccy początkowo wywodzili się z dawnego duchowieństwa katolickiego i do nowej misji duszpasterskiej byli słabo przygotowani. Zalecano im odczytywanie kazań z Postylli (zbioru kazań Lutra). Konieczne stało się nauczanie z katechizmów, które ukazały się dopiero w 1529 r. Niedobór duchownych luterańskich udało się zlikwidować po powołaniu w 1544 r. przez księcia Albrechta uniwersytetu w Królewcu. O pierwszych duchownych ewangelickich w Piszu niewiele wiadomo. W latach 1530-1550 źródła wymieniają co najmniej sześciu duchownych: Bernharda, Piotra Zenkera, Stanisława, Marcina N., Sebastiana Schuberta i Johannesa Lapkowskiego. Historycy do dziś nie mają pewności, który z duchownych został pierwszym proboszczem, ks. Stanisław czy ks. Bernhard?
4. Profesor uniwersytetu krakowskiego proboszczem w Piszu.
Duży wpływ na rozwój Reformacji na Mazurach miał profesor uniwersytetu w Krakowie Marcin Glossa (niekiedy Głoza), którego w 1546 r. do Prus sprowadził książę Albrecht. Już od 1524 r. był gorliwym zwolennikiem reformy Kościoła w duchu luteranizmu. Na polecenie księcia Albrechta 5 listopada 1547 r. Glossa objął stanowisko proboszcza w Piszu, prawdopodobnie po Johannesie Lapkowskim. To już samo w sobie było wydarzeniem niecodziennym by krakowski uczony został proboszczem w prowincjonalnej miejscowości, która nie miała wtedy nawet nadanych praw miejskich. Jego misją miało być konfesyjne umacnianie polskojęzycznych parafii położonych na terenach nadgranicznych, głoszenie „czystego luteranizmu” i oczyszczenie parafii „z papieskich zabobonów” (tj. z wpływów katolicyzmu). Urząd pastora Glossa sprawował przez 17 lat. Na emeryturę przeszedł 18 marca 1564 r. i jest to ostatnia znana wzmianka z jego biografii. Po nim urząd proboszczowski w Piszu objął Thomas Oningius (Honing). Historykom nie udało się ustalić, czy opuścił wówczas Pisz. Nie znana jest ani data, ani miejsce jego śmierci. Dla potomnych zasłynął jako popularyzator zasad protestantyzmu, autor i tłumacz literatury religijnej na język polski, założyciel polskiej szkoły w Piszu.
5. Pisz siedzibą biskupstwa.
Za króla Fryderyka Wilhelma I powstały kościelne okręgi wizytacyjne (tzw. inspekcje), z czasem nazywane superintendenturami. W 1715 r. wydzielono inspekcję piską, którą tworzyły początkowo parafie starostwa piskiego (Biała Piska, Drygały, Kumielsk, Pisz) wraz z trzema parafiami starostwa ryńskiego (Okartowo, Orzysz, Klusy). Na jej czele stał superintendent (łac. superintendentus – nadzorca), czyli duchowny, którego funkcja ze względu na rangę i obowiązki oraz ze względu na wielkość podlegającego mu terytorium stanowi odpowiednik funkcji rzymskokatolickiego biskupa diecezjalnego lub dziekana. Godność ta zwyczajowo przypadała pierwszemu proboszczowi parafii, który do pomocy miał tzw. drugiego proboszcza (tj. wikariusza). Pierwszym superintendentem w Piszu został Wilhelm Tyszko (1715-1725). Piski duchowny był autorem postylii oraz współautorem polskiego kancjonału (śpiewnika).W pierwszej połowie XX wieku piscy superintendenci mieli do pomocy jeszcze trzeciego proboszcza i stanowisko to piastowali następujący księża: Otto Eichel, Carl Rosenhan i Albert Droysen. Superintendentury w parafiach mazurskich przetrwały do stycznia 1945 r. Ostatnim superintendentem w Piszu był Ernst Link, sprawujący ten urząd w latach 1929-1945.
6. Unia wyznaniowa i odrodzenie życia religijnego.
Z inicjatywy króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III wprowadzona została w 1817 r. w Kościele unia dwóch głównych wyzwań protestanckich: luterańskiego i ewangelicko-reformowanego (kalwińskiego), która na Mazurach przetrwała do stycznia 1945 r. Reforma wyznaniowa przypadła w Piszu na okres sprawowania urzędu superintendenta przez Samuela Paula Pauliniego (1800-1836). Odtąd nosił on nazwę Ewangelickiego Kościoła Unii Staropruskiej, zwanego też Kościołem Ewangelicko-Unijnym. Poza zmianą oficjalnej nazwy wiązało się to ze zmianą formy nabożeństw oraz agend, m.in. na zastąpieniu dotychczasowego ustroju konsystorskiego przez bardziej demokratyczny i samorządowy ustrój synodalno-konsystorski. Nowopowstały Kościół Ewangelicko-Unijny miał doprowadzić do odrodzenia religii i pogłębienia wewnętrznej pobożności. We wszystkich kościołach 31 października 1817 r. (w święto Reformacji) odprawiono okolicznościowe nabożeństwa według programu przygotowanego przez Konsystorz. Oficjalne sprawozdania świadczyły o powszechnym poparciu dla Unii, co jednak nie odzwierciedlało rzeczywistych nastrojów. Przykładowo ewangelicy reformowani w Piszu nie wzięli udziału w uroczystym unijnym nabożeństwie.
7. Swoi wśród obcych.
Wskutek zmian geopolitycznych po zakończeniu II wojny światowej Mazury przyłączone zostały do Polski i tym samym zakończyła się działalność niemieckiego Kościoła Ewangelicko-Unijnego. Miejscowych ewangelików przejął przede wszystkim polski Kościół Ewangelicko-Augsburski, przysyłając na te tereny swoich duchownych. Parafia w Piszu włączona została do Diecezji Mazurskiej KEA z siedzibą w Olsztynie, która w 1946 r. liczyła 77–80 tys. wiernych. We wrześniu 1946 r. w piskiej parafii odnotowano ok. 900 zadeklarowanych Mazurów. Pod koniec tegoż roku piska parafia ewangelicka liczyła 912 zadeklarowanych i 1200 niezadeklarowanych Mazurów. Księża Bertold Artur Rückert i Otton Hugo Hintz byli pierwszymi po 1945 r. stałymi duchownymi ewangelickimi, którzy przez wiele lat ofiarnie służyli piskiej społeczności ewangelickiej. Kościół ewangelicki Jana Chrzciciela w Piszu (jedyny w mieście) po 1945 r. zajęty został bezprawnie przez napływową ludność katolicką. Ewangelicy musieli swoje nabożeństwa organizować w pomieszczeniach zastępczych, m.in. w ratuszu i Szkole Podstawowej nr 1. W 1947 r. przenieśli je do kaplicy zorganizowanej w budynku przy obecnym Placu Daszyńskiego 12A i stan ten trwa do dziś.
8. Odrodzenie w mniejszości
W okresie powojennym liczebność wiernych jak i struktura organizacyjna PEA w Piszu wykazywały ogromne zmiany. Związane one były przede wszystkim z ciągłymi wyjazdami ludności mazurskiej do Niemiec trwającymi do lat 90. XX wieku, kiedy nastąpiła stabilizacja życia religijnego. PEA w Piszu stała się najmniejszą w Diecezji Mazurskiej i po 2004 r. groziła jej nawet likwidacja. Funkcjonując w diasporze (rozproszeniu), oprócz opieki duszpasterskiej, coraz więcej uwagi poświęca działalności pomocowej i kulturalnej. W strukturach parafii działają m.in.:środowiskowe domy samopomocy (Biała Piska, Pisz), Centrum Integracji Społecznej (Biała Piska, Mrągowo, Pisz, Szczytno), Betania Spółka z o.o., Koncerty Wejsuny Inter Culture, Muzeum Miniatur i Tradycji Ewangelickiej w Wejsunach, miesięcznik „Piski Ewangelik”. Współcześnie stanowi jedną z 15 parafii w Diecezji Mazurskiej, zwierzchnikiem której od 2018 r. jest biskup Paweł Hause z siedzibą w Kętrzynie. Parafia w Piszu liczy ok. 150 wiernych i obejmuje swoim zasięgiem powiaty: piski, ełcki, łomżyński, kolneński i grajewski. W jej skład wchodzą 3 filiały: Biała Piska, Ełk i Wejsuny. Na co dzień parafią zarządza Rada Parafialna, na czele której stają ks. Marcin Pysz – proboszcz jako jej prezes.