Marcin Glossa (ur. ok. 1515 – zm. po 1564), duchowny, profesor Uniwersytetu Krakowskiego, działacz protestancki, proboszcz parafii ewangelickiej w Piszu. Marcin Glossa (niekiedy Głoza) urodził się ok. 1515 r. w rodzinie mieszczańskiej w Wąchocku. Immatrykulowany na Uniwersytecie Krakowskim w 1532 r. jako Martinus Alberti Glosa de Wanchoczko. W 1535 r. otrzymał, razem z Feliksem Crucigerem (przyszłym pierwszym superintendentem Kościoła Kalwińskiego w Małopolsce), stopień bakałarza. W 1541 r. uzyskał tytuł magistra sztuk wyzwolonych. Niemiecki teolog luterański Daniel Heinrich Arnoldt błędnie podał, że Glossa już 1524 r. związał się z luteranizmem (zdecydowanie za młody). Data ta była później powielana przez innych autorów (m.in. M. Toeppen). Nastąpiło to zapewne w okresie studiów. Według niektórych biografów Glossa stał się zwolennikiem luteranizmu pod wpływem Jakuba z Iłży (zm. 1524), uważanego za pioniera Reformacji w Polsce. Wykłady Glossy poświęcone głównie luteranizmowi cieszyły się w Krakowie dużym zainteresowaniem. Nie wykluczone zatem, że z tego powodu w 1541 r. zaproszony został przez księcia Albrechta Hohenzollerna do Prus Książęcych. W Królewcu nawiązał bliskie kontakty z wybitnymi działaczami reformacyjnymi takimi jak Paul Speratus – biskup pomezański, Jan Malecki – dawny krakowski drukarz i wydawca z Sącza (znał go jeszcze z Krakowa), czy Stanisław Rafajkowicz – luteranin i reformator protestancki z Wielkiego Księstwa Litewskiego. W końcu 1544 r. zajmował się w Królewcu drukiem popularnego, tzw. „Małego Katechizmu” Marcina Lutra w przekładzie Jana Maleckiego. Maleckiego ubiegł jednak Jan Seklucjan, polski działacz, teolog i pastor luterański, drukarz, wydawca i propagator ewangelickiej literatury religijnej w języku polskim. Glossa prowadził z nim spór literacki na temat polskiego przekładu katechizmu, dotyczący pewnych wyrażeń dekalogu, symbolu apostolskiego. Z początkiem 1545 r. Glossa powrócił do Krakowa i objął funkcję rektora szkoły przy kolegiacie Wszystkich Świętych. W tym samym roku pozwany został przez sąd rektorski o to, że łamiąc tradycję kościelną nosił „podługowatą, wypielęgnowaną, przyciętą brodę”. Posądzano go też podżeganie do tłumnej secesji młodzieży szkolnej i akademickiej. Ich decyzja o opuszczeniu Krakowa 4 czerwca 1549 r. była spowodowana tym, że nie ukarano sług kanonika Andrzeja Czarkowskiego, którzy 14 maja tegoż roku zabili scholara Jerzego z Pienian i ranili siedmiu innych na dziedzińcu kolegiaty Wszystkich Świętych. Zarzuty wobec Glossy były wyolbrzymione, ponieważ od dwóch lat nie przebywał w Krakowie. Mógł jednak mieć wcześniej wpływ na studentów poprzez propagowanie wśród nich idei Reformacji. Ze względu na niechęć środowisk katolickich, czy wręcz w obawie przed prześladowaniami religijnymi powrócił do Królewca i podjął działalność na tamtejszym uniwersytecie, Albertynie. Jego wpis do metryki tamtejszej uczelni pochodzi z jesieni 1547 r. Na polecenie księcia Albrechta 5 listopada 1547 r.Glossa objął stanowisko proboszcza w Piszu, prawdopodobnie po Johannesie Lapkowskim. To już samo w sobie było wydarzeniem niecodziennym by krakowski uczony został proboszczem w prowincjonalnej miejscowości, która nie miała wtedy nawet nadanych praw miejskich. Jego misją miało być konfesyjne umacnianie polskojęzycznych parafii położonych na terenach nadgranicznych, głoszenie „czystego luteranizmu” i oczyszczenie parafii „z papieskich zabobonów” (tj. z wpływów katolicyzmu). Urząd pastora sprawował przez 17 lat. W 1553 r. Glossa jako archidiakon wszedł w skład komisji, która miała zbadać wykroczenia ks. Wawrzyńca Discordii, proboszcza w Białej Piskiej. Był to były duchowny katolicki, bakałarz w Akademii Krakowskiej i kaznodzieja na dworze króla Zygmunta II Augusta. Do Białej Piskiej przybył w czerwcu 1552 r. by objąć wolne probostwo. W lutym 1553 r. Discordia został odwołany. W 1554 r. Glossa brał udział w synodzie w Królewcu, gdzie toczył się spór teologiczny między osiandrystami (odłam w ruchu reformacyjnym) a ortodoksyjnymi luteranami. W dyspucie tej zajmował stanowisko kompromisowe. Marcin Glossa przeszedł na emeryturę 18 marca 1564 r. i jest to ostatnia znana wzmianka z jego biografii. Po nim urząd proboszczowski w Piszu objął Thomas Oningius (Honing). Historykom nie udało się ustalić, czy opuścił wówczas Pisz. Nie znana jest ani data, ani miejsce jego śmierci. Nie znamy też jego właściwego nazwiska, bowiem według niektórych biografów Glossa mogło stanowić szkolne przezwisko. Dla potomnych zasłynął jako popularyzator zasad protestantyzmu, autor i tłumacz literatury religijnej na język polski, założyciel polskiej szkoły w Piszu.
Oprac.: Ryszard Wojciech Pawlicki